Wat is dat met die renteswaps?

Er verscheen vandaag een artikel in De Tijd dat de Belgische Schatkist 2.3 miljard euro zou verliezen omwille van zogenaamde “renteswaps” die ze aanging. Dat klinkt weer allemaal bijzonder fancy, maar wat wil dat zeggen?

Een renteswap is eigenlijk niet zo moeilijk. Laten we even een bank erbij sleuren, bijv. KBC. KBC ontvangt maandelijks rentebetalingen van alle mensen die bij KBC geleend hebben om hun huis te kunnen kopen. De meeste mensen in België (meer dan 80%) doen dat aan een vaste rentevoet. Dat wil zeggen: de rente kan dalen of stijgen, het maakt niet uit, de rentevoet op hun lening is compleet vast, en bijgevolg is de afbetaling die ze maandelijks doen ook vast. Ze kan niet dalen en niet stijgen.

Eén van de belangrijkste activiteiten van banken is het hervormen van looptijden. That’s what they do. Mensen hebben daarvoor banken nodig. Om het anders te zeggen: mensen met geld te veel sparen op korte looptijden (spaargeld, kasbons, termijnrekeningen, …) bij de bank. De rente die de bank aan deze mensen uitkeert verandert continu, en is dus eigenlijk variabel. De bank zal echter ook heel wat geld uitlenen aan vaste rentevoeten, en dit op erg lange termijn, zeg maar 20 tot 25 jaar. Die rentevoet staat vast. Het verschil tussen wat een bank betaalt aan haar spaarders, en ontvangt van haar leners, dat is de winst die ze op zak steken. De bank financiert zich dus met passiva op korte termijn, en investeert in activa op lange termijn.

Stel dat de bank net een heel stel leningen heeft afgesloten aan de lage rentevoeten van vandaag. En stel dat opeens de rente stijgt. De rente op spaarrekeningen stijgt mee, met wat vertraging, maar ze stijgt mee. De bank moet hun spaarders dus meer betalen. Echter, de rente die de bank krijgt op haar leningen staat nog jaren en jaren vast. Die stijgt niet mee. Bottom line? De bank maakt minder winst, en dat vindt ze niet leuk. Het had ook omgekeerd kunnen gaan: als de rente verder daalde, maakte de bank meer winst.

Conclusie? De schommelingen in de rentevoeten maken de inkomsten van de bank volatiel en risicovol, en dat heeft ze niet graag. Hoe kan ze dat dan tegengaan? Wel, door renteswaps aan te gaan.

We sleuren en nog een belegger bij: God Weetwie uit Godweetwaar. KBC spreekt met die belegger af dat de rentevoeten gaan “swappen”. In dit voorbeeld zou KBC bijvoorbeeld kunnen afspreken met de belegger om de ontvangen rente op haar leningen, die vast is, aan de belegger te geven. De belegger geeft in ruil een variabele rente terug, bijv. de EURIBOR, plus nog een marge. Het resultaat is dat KBC haar vaste rente heeft omgeruild tegen een variabele rente. Als spaarrekeningen nu duurder worden voor de bank omdat de rente stijgt, dan is dat niet erg, want de inkomsten die ze ontvangt uit de swap stijgen ook ter compensatie. En omgekeerd: als spaarrekeningen goedkoper worden, worden die winsten gecompenseerd door minder winst of verlies op de swap. Belangrijk hier is om te beseffen dat de combinatie van lening en swap de bank minder risicovol maakt. Als de inkomsten op de lening stijgen, dalen ze op de swap. Als de inkomsten op de lening dalen, stijgen ze op de swap. Dat maakt de combinatie van beide producten dus minder risicovol. Banken doen dit continu en er is helemaal niks mis mee.

En dit is ook exact wat de overheid doet. De overheid heeft een erg grote schuld, waarop ze rente moet betalen. Telkens wanneer zo’n stuk schuld zijn maturiteit nadert, moet de overheid die schuld herfinancieren (of “doorrollen”) tegen de op dat moment geldende rentevoet. Als die gestegen is, dan heeft de overheid véél hogere uitgaven aan rente. En dat is niet leuk! Vandaar dat de Schatkist zich heeft ingedekt met swaps. Ze moet een variabele rente betalen op haar obligaties (omdat ze vaak moet herfinancieren schommelt die rente vaak en is ze dus eigenlijk variabel), maar door het kopen van swaps kan ze de te betalen rente vast maken. Zij geeft de variabele rente aan degene die de swap verkoopt, en de overheid krijgt een vaste rente in de plaats. Dat verlaagt het risico voor de overheid.

Het wil echter niet zeggen dat het altijd goed uitpakt. In dit specifieke geval heeft de overheid zich ingedekt door haar rente vast te klikken met swaps. De rente is echter nog sterker gezakt. Kon ze dat voorspellen? Ik vraag jou: wie kan rentevoeten voorspellen a.u.b.? Het feit dat ze haar rente heeft vastgeklikt, en dat de rente gezakt is, wil zeggen dat de overheid nu verlies maakt. Dat kan altijd, net zoals het kopen van een brandverzekering je een verlies bezorgt wanneer je huis niet af brandt (je moet een jaarlijkse premie betalen, immers). Het punt is dat je op voorhand je risico wil verminderen. Als je een glazen bol had, dan had je die maar moeten gebruiken.

Er gaan hier en daar op Twitter (o.a. van Gert Peersman) stemmen op dat de overheid sowieso ingedekt is tegen rentestijgingen en zich niet moet bezighouden met swaps. Als de rente stijgt, dan wil dat zeggen dat de economie goed draait en dat de overheid dus hogere belastingsinkomsten krijgt. De duurdere te betalen rente wordt gecompenseerd door de hogere belastingsinkomsten. OK, dat kan best, maar ik weet zelf niet of een stijging in de rentekosten ook samengaat met een dito stijging in de belastingsinkomsten. Zolang dit niet het geval is (wat erg waarschijnlijk is), zijn swaps te verantwoorden.

Trouwens, veel instanties gaan swaps aan. We zagen al dat banken ze gebruiken om hun renterisico in te dekken, en overheden idem, maar grote bedrijven kunnen ze ook gebruiken om bijv. hun currency risk in te dekken. Stel dat je een factuur hebt opgesteld in dollar omdat je belangrijke klant uit de VS dat zo wil, te ontvangen binnen 3 maanden. Wat als de dollar stijgt in waarde? Dan ontvang je minder in euro! Een risico. Indekken dus. Als de dollar achteraf bleek te dalen, dan maak je een verlies op je indekking, maar een winst op je factuur. De bottom line is dat je inkomsten minder schommelen na indekking. En zo kan je je indekken tegen van alles, gaande van schommelingen van beursprijzen tot schommelingen in graanprijzen.

Kortom: met swaps is er niets mis, zolang degene die swaps koopt ook maar blootgesteld is aan een onderliggend risico. Op die manier verminderen ze risico, maar dat sluit niet uit dat je verlies zou kunnen maken. Enkel swaps kopen echter, zonder het onderliggende risico op je boeken te hebben, verhoogt je risico en zou je gerust speculatie kunnen noemen. Daar heeft de overheid echter niets mee te maken.