De teelt van blauwe bessen in pot

Update 19/04/2016 – Sinds kort zijn ongeveer de helft van mijn planten in pot afgestorven. Alles wat hieronder staat blijkt dus, na een paar jaren experimenteren, toch niet zo succesvol te zijn als ik dacht op het moment van schrijven. Ik heb twee vermoedens van oorzaken (met dank aan een reactie op deze blogpost). Ten eerste, 100% turf gebruiken is niet ideaal, want het houdt geen voedingsstoffen vast. Best nog aarde of zand bij mengen. En ten tweede: hydrokorrels gebruiken veroorzaakt een nat blijvende bodem. De korrels blijven nat en de wortels die erdoor groeien dus ook. Hier moet ook een oplossing voor bestaan, bijv. door een dikke laag zand onderaan de pot te leggen.

De trouwe lezers van mijn blog zullen dit misschien niet weten, maar ik houd bijzonder veel van tuinieren. Ik heb het laatste jaar wat geëxperimenteerd met de teelt blauwe bessen in pot en het resultaat wil ik delen met mensen die mogelijk geïnteresseerd zijn. In de stad heb je niet alle plaats die je zou willen, dus moet je improviseren. De teelt van bessenstruiken in pot lijkt misschien vreemd, maar werkt toch heel goed! Hieronder het hele verhaal en een stap voor stap overzicht voor de mensen die het ook willen proberen. De foto’s kan je onderaan vinden.

Inleiding

Als kind ging ik vaak met mijn moeder bosbessen plukken in de bossen van Limburg. Geweldige herinneringen heb ik daar aan. Diep het bos intrekken op zoek naar struiken en plukken maar. Die bessen kon je dan zelf opeten of aan de bakker verkopen, die daar dan bosbessenvlaai van maakte. Dat is de beste vlaai die er bestaat, ook omdat ze alleen beschikbaar is wanneer ik jarig ben in augustus. Bosbessenvlaai associeer ik dus automatisch met zon, vakantie en feest. Er zijn in België een aantal plekken waar wilde bosbessen groeien, maar het is vooral een beetje zoeken of rondvragen. Onlangs hebben we in Wallonië de Promenade de la Hoëgne gedaan rond Sart-Lez-Spa en Hockai. Dat wandelpad staat ook bomvol bosbesstruiken. Toevallig gingen we rond de oogsttijd en hebben we dus kunnen genieten van lekkere bosbessen. Ook in Limburg zal je op veel plaatsen wilde bosbessen vinden.

Sinds een jaar ben ik begonnen met een moestuin in onze nieuwe huurwoning en natuurlijk vroeg ik mij ook af of ik bosbessen zou kunnen telen. Dat is echter niet gemakkelijk. De bosbessen die je in het wild vindt zijn uiteraard wilde bosbessen die een unieke mix van omstandigheden nodig hebben om goed te groeien. Eigenlijk groeien ze alleen goed in het bos, waar er een speciale combinatie van klimaat, watervoorziening, bodem en lichtomstandigheden bestaan. En dat is moeilijk na te bootsen in eigen tuin. Bovendien kan je niet gewoon zo’n plant gaan uittrekken in het bos, want zo verstoor je dat hele ecosysteem. Maar er is een alternatief: de blauwe bes! Dezelfde mooie blauwe kleur, maar wel eerder wit vanbinnen, terwijl een wilde bosbes volledig blauw is. De smaak lijkt veel op die van de bosbes, al is dat ook afhankelijk van het ras dat je proeft. De bes is veel groter dan de wilde bosbes en je krijgt er ook geen blauwe tong van. Confituur van blauwe bessen lijkt heel veel op confituur van bosbessen. Pannenkoeken met blauwbessen, een beetje bloemsuiker en een bol vanille zijn ook hemels! Tijdens de herfst verliezen de struiken hun bladeren, maar daarvoor krijgen ze eerst prachtige kleuren. Dieprood, geel, paars, …  Al bij al is de blauwe bes de perfecte vervanger voor de bosbes en een mooie aanwinst voor de herfsttuin.

Helaas hebben we niet zo heel veel ruimte in onze tuin. Ik moest dus op zoek naar een andere manier om de bessen te telen. En na wat zoeken en nadenken heb ik een succesvolle manier gevonden om de bessen te telen. Ik ga die methode hier toelichten in de hoop dat ik mensen kan helpen die graag hetzelfde zouden doen maar niet weten hoe men eraan kan beginnen.

Planten kopen

Je hebt natuurlijk planten nodig. Die kan je op meerdere plaatsen kopen. Ik heb ze gekocht bij Blauwe Bessen Schrijnwerkers in Meeuwen-Gruitrode. Vorig jaar ben ik begonnen met vier Darrow planten en dit weekend (19 en 20 oktober) heb ik zes nieuwe planten gekocht, telkens twee planten van Duke, Brigitta en Bluecrop. De reden voor de verschillende rassen is vooral de oogsttijd, maar ook wel de smaak, grootte en productie. Duke is heel vroeg (begin juli), Bluecrop en Brigitte zijn wat later (eind juli, begin augustus) en Darrow is laat (eind augustus). Er zijn nog andere rassen zoals Bluejay, Chandler, Elisabeth, etc. Allemaal verschillen ze een klein beetje qua eigenschappen. Meerdere rassen plaatsen zou via kruisbestuiving ook voor een betere productie zorgen. Meer en grotere bessen dus. De blauwe bes is bijvoorbeeld ook te koop bij Genker Plantencentrum of Het Vlaams Zaadhuis. Ik zou aanraden om bij Schrijnwerkers te kopen vanwege hun uitgebreide kennis, meerdere rassen en een heel aantal afhaalplekken in België. Je kan ze online vinden op www.blauwebessen.be. Als je snel bent kan je er dit jaar nog wel wat vinden. Zoniet, dan moet je elders zoeken.

Potten

Ik ga de bessen in pot telen en dat werkt net iets anders als in volle grond. Het gaat vast op meerdere manieren, maar ik ga jullie mijn manier meegeven. Na de oogst deze zomer kan ik stellen dat het heel goed gewerkt heeft. Laten we beginnen met de potten zelf. Blauwe bessen wortelen vooral breed in plaats van diep, dus je hebt brede potten nodig in plaats van diepe potten. Potten kunnen vrij duur zijn, maar ik zocht iets goedkoop. De oplossing voor mij waren de SAMLA bakken uit de IKEA. Die zijn er in meerdere maten en in het zwart of transparant. Ik kocht de zwarte variant met afmetingen van 56x39x28 cm (inhoud 45 liter). Deze kosten 5.99 euro in België, maar 4.99 euro in Nederland. Zwart is natuurlijk een pak mooier voor in de tuin dan transparant. Deze bakken zijn perfect voor de planten. Ze kunnen vrij breed wortelen en toch is er genoeg diepte. Bovendien kosten ze bijna niets. Het staat je natuurlijk vrij om zelf een andere pot te kopen of een verhoogde bak in elkaar te knutselen.

Zon, zuurtegraad en mulch

Wat je zeker nodig hebt is een plaatsje waar de bessen van volle zon kunnen genieten, want dat hebben ze zeker nodig. Kies een zonnig plekje uit in de tuin. Planten in pot heeft het voordeel dat je zo’n plant al wel eens kan verplaatsen. Ik heb alvast de meest zonnige plek uitgekozen voor mijn bessen. Die plek delen ze met de tomaten, de pepers en de augurken, die iets verderop staan. Ze staan daar langs een hoge lange bakstenen muur, die dus voor wat extra warmte zorgt.

Ook belangrijk voor de teelt van de blauwe bes is dat ze absoluut en zonder uitzondering in zure grond moeten staan. Anders gaan ze dood. Grond met een pH waarde tussen 4.5 en 5.5 is dat dus. De meeste tuinen in Vlaanderen hebben een hogere pH, meestal rond 6 of 7, omdat de meeste planten, groenten en fruit een hogere pH nodig hebben. Een lage pH staat voor een zure grond, terwijl een hoge pH voor een basische grond staat. Doorheen de jaren verlaagt de pH van de grond automatisch. De pH van de bodem verhogen kan gemakkelijk door kalk te strooien. De pH verlagen is echter andere koek. Je kan dan turf doorheen de bodem werken maar dat is vrij zware arbeid. Denk dus altijd goed na voordat je kalk strooit op een stuk grond! Turf is een sponsachtige gedroogde grondsoort die ontstaat in moerassen. Het wordt gebruikt om grond te verzuren en om een betere waterhuishouding te verkrijgen. Turf kan immers bijzonder goed water vasthouden. Het wordt bijvoorbeeld ook gebruikt in de productie van sommige whisky’s. De natte ontkiemde granen worden gedroogd met behulp van de rook van een op turf gestookt vuur, wat de heerlijke rokerige smaak van o.a. Islay whisky’s oplevert.

Het gebruik van turf in de tuin is niet helemaal ecologisch, omdat de turfvoorraad op de planeet beperkt is. Maar in dit geval kunnen we bijna niet anders. Ik zie ecologisch tuinieren niet als een ja-nee verhaal. Ik zie het als een spectrum gaande van helemaal niet ecologisch tot maximaal ecologisch, waarbij beide duidelijk extremen zijn. Zonder voldoende turf heb je geen gezonde struik. Zonder struik heb je geen productie van zuurstof, geen hommels, bijen en vogels die gelukkig worden, geen nuttige insecten die zich nestelen in de mulchlaag, geen mooie plant die de bodem in leven houdt, enzoverder. Kies zelf maar wat voor jou “ecologisch” betekent. De turfsoort die ik gebruik voor de bessen is witveen, standaard te koop bij Schrijnwerkers of andere plantencentra en bovendien afkomstig van zo ecologisch mogelijke ontginning met overheidscontrole. Ook helemaal niet duur. Ongeveer 13 euro voor een zak van 250 liter. Je hebt zo ongeveer één zak nodig per vier planten (als je mijn methode volgt). Recent heb ik een tip gekregen van iemand. Kennelijk zou het ecologische cocopeat (o.a. te koop bij Ecostyle) een goed alternatief zijn voor turf. De pH ligt helaas tussen de 6.2 en de 6.8 maar volgens de tipgever in kwestie werkt het bij hem ook prima. Ik was zelf helaas te laat om het uit te testen.

Voor de teelt van blauwe bessen wordt er in volle grond meestal een breed gat gegraven dat dan voor de helft gevuld wordt met turf en voor de helft terug met de aarde zelf. Zware grond of lichte zandgrond kan dan weer wat extra turf gebruiken. In deze gaten worden de planten gezet. Ik teel in bakken, dus moest ik wat improviseren. Ik had geen grond op overschot en die zou sowieso niet zuur genoeg zijn. Verder is het absoluut af te raden om compost te gebruiken wegens een te hoge pH. Potgrond is ook gevaarlijk, omdat die vaak gekalkt is en dus ook een te hoge pH heeft. De mensen bij Schrijnwerkers hebben mij aangeraden om volledig in turf te planten, en dat heb ik dus ook gedaan. De bakken worden dus gevuld met turf en niets anders.

Maar laten we even nadenken… Planten, en zeker bessen, hebben water nodig! Te veel water is echter nooit goed. We moeten er dus voor zorgen dat het overtollige water weg kan uit onze bakken. Daarom boor ik per bak 8 gaten van 8 mm diameter. Vier gaten in de vier uiterste hoeken en vier gaten in het midden. Wees voorzichtig bij het boren in de IKEA bakken. Ze barsten snel. Zet je boor waar je een gat wil boren en boor snel maar zonder al te veel druk te zetten. Langzaam vormt er zich een gat. Laat de boor rustig en traag wat in dat gat zakken totdat je door de bak heen bent. Neem je tijd. Je wil geen barsten, al is dat het einde van de wereld natuurlijk niet. Vervolgens moeten we zorgen dat deze gaten niet dicht slippen met turf. Daarom brengen we een afwateringslaag aan. Hiervoor kan je allerlei zaken gebruiken, maar een goede optie zijn hydrokorrels. Dat zijn bruine uit klei gebakken korrels die als afwateringslaag gebruikt worden. Zo breng ik eerst een laagje van 3 à 4 centimeter aan. Met een zak van 40 liter kan je zeker in tien bakken een laag aanbrengen. Zo’n zak kost ongeveer 15 euro. De overschot kan je altijd gebruiken voor andere planten in pot.

Als dit alles gebeurd is kan de turf erin. Maar hier moet je opletten! Turf is moeilijk nat te krijgen. Vul een kruiwagen voor een derde met water en doe de turf hier beetje bij beetje in. Kneed de massa zodat alles vrij vochtig tot nat is. Nu kan je de bakken vullen. Vul de bak met een dunne laag van een paar centimeter. Je moet dat wat aanvoelen. Gewoon zorgen dat de plantkluit uiteindelijk ongeveer 2 cm onder de rand van je bak komt. Zet de plantkluit in het midden en vul vervolgens aan tot ongeveer een centimeter of twee onder de rand. Zorg dat de plant niet te diep of te hoog staat. De turf moet uiteindelijk gelijk komen te staan met de kluit. Geef nog een laatste keer een goede hoeveelheid water zodat de turf bovenaan mooi egaal komt te liggen.

De volgende stap is een mulchlaag. Bessen hebben veel water nodig, zeker wanneer de bessen groeien en rijpen in de zomer. In de zomer is het doorgaans warm, dus om de grond goed vochtig te houden gaan we een mulchlaag aanbrengen. Hiervoor gebruik ik houtschors. Dat werkt goed, verteert niet zo snel, houdt onkruid tegen en is nog mooi ook. Met een zak van 50 liter heb je zeker genoeg voor tien planten. Gebruik zeker geen gras als mulch, vanwege de te hoge pH. Je kan ook cacaodoppen gebruiken, maar die moet je na een jaar doorgaans vervangen omdat ze een beetje gaan schimmelen en donkerder van kleur worden. Die schimmel kan geen kwaad maar is niet zo heel mooi. Breng een laag schors aan tot aan de rand en je bent klaar!

Water, voeding en snoei

Vraag: wat zit er in leidingwater? Antwoord: kalk! Vraag: wat zit er in Leuven in kalk? Antwoord: leidingwater! Blauwe bessen geef je dus NOOIT leidingwater. Zeker ik niet, want ik woon in Leuven, waar ze het hardste water van België hebben. Dat wordt gelukkig zeer binnenkort wel opgelost, maar dat is niet relevant hier. De enige uitzondering die ik op deze regel maakte is bij het nat maken van de turf tijdens het aanplanten. Nadien geef ik ze nooit nog een druppel leidingwater. Op de plantage bij Schrijnwerkers geven ze zelfs water dat een beetje verzuurd werd om de pH onder controle te houden. Onderschat dit dus niet! Ik heb speciaal een regenton geïnstalleerd voor mijn blauwe bessen. In de Gamma verkopen ze een handige en goedkope ton waar je ofwel een PVC buis rechtstreeks in kan laten uitkomen, of die je met een tussenstuk op een reeds bestaande PVC buis kan aansluiten. Handig dus! Er kan meer dan genoeg water in voor een kleine tuin. Bovendien is het gemakkelijk er een tweede of derde ton langs te zetten die vollopen zodra de andere vol zijn.

De turf is arm aan voedingsstoffen, dus groeien die planten wel goed? Gelukkig wel, want ze hebben nog de kluit uit de pot en komen daar nog wel een tijd mee toe. Wanneer de bloei eraan komt is het wel tijd voor voedingsstoffen. April is daarvoor het juiste tijdstip (vóór de bloei). Osmocote is een gemakkelijk te gebruiken meststof en werkt langzaam maar goed, gewoon te koop bij AVEVE of elders. Meer hebben de planten niet nodig. Gebruik beter geen stalmest en al helemaal geen compost! Doe de mulchlaag even aan de kant en breng per 10 cm struikhoogte 10 gram Osmocote korrels (met een maximum van 100 gram per struik) onder de grond. Strooi ze over de turf en werk het voorzichtig een beetje onder de bovenste laag. Ga niet te diep en wees voorzichtig met de wortels die oppervlakkig groeien. Doe de mulchlaag terug erover en je bent weer klaar! Nu is het wachten op de heerlijke bessen in de zomer. Maak best je tuin zo insect-vriendelijk mogelijk. Voorzie misschien een insectenhotel of twee. De bloemen van mijn bessen ruiken alvast heerlijk en trekken een gigantische hoeveelheid hommels en bijen aan. Prachtig om te zien en natuurlijk fijn om die beestjes ook verder te helpen. Van andere insecten heb ik weinig last gehad. Rupsen had ik massaal, maar niet op de bessenstruiken. Bladluizen had ik ook hier en daar, maar niet op de bessenstruiken. Een makkelijke plant dus, tenminste als het op insecten aankomt.

Ten slotte moeten de planten ook gesnoeid worden. Dit gebeurt sowieso pas na het tweede oogstjaar, wanneer de planten een pak groter zijn geworden. Je kan dus rustig twee keer oogsten voordat je aan snoeien moet denken. De snoei gebeurt ook alleen wanneer de bladeren gevallen zijn. Zo rond december of januari is prima. De snoei is in ieder geval niet zo complex als de snoei van andere fruitsoorten zoals bijv. appels. In het algemeen geldt dat oude bruine takken weg moeten ten voordele van de nieuwe groene takken. Dat wil niet zeggen dat iedere bruine tak weg moet natuurlijk! Zorg gewoon dat de plant genoeg verlucht is en dat je een goede balans vindt tussen oude en nieuwe takken. Takken die vreemde richtingen uit groeien gaan er ook aan. We willen vooral een struik die naar boven groeit. Bij Schrijnwerkers hebben ze iedere winter een snoeicursus voor een paar euro. Je krijgt dan koffie, een lekker stuk bessenvlaai en een hele hoop uitleg. Achteraf stel je alle vragen die je wil stellen. De eigenaars zijn vriendelijke mensen die je graag verder helpen. Doe tijdens de cursus wel warme kleren, dikke sokken en stevige schoenen aan, want anders krijg je zonder twijfel koude en pijnlijke voeten! Ze hebben er trouwens tijdens de zomer ook zelfpluk dagen. Dan kan je met een grote emmer hun plantage intrekken en bessen plukken als een gek. Ik heb dat dit jaar op mijn verjaardag gedaan en ik kon mij niks leukers voorstellen. Want terwijl je plukt denk je al aan al die lekkere dingen die je ermee zal gaan maken!

Tot slot nog wat tips…

Zo nu hebben we het wel gehad geloof ik. Alle ingrediënten voor een succesvolle oogst. Misschien nog even meegeven dat je in de lente, wanneer er nieuwe bladeren aan de struiken komen, niet bang moet zijn voor verkleuringen. In de eerste lente was ik even bang omdat de bladeren wat bruiner/roder van kleur werden. Dat blijkt echter volkomen normaal te zijn. Iets later worden ze diepgroen. Daarna komen dan de bloemen. Eerst zijn dat witgroene kegeltjes, die dan wat later open gaan. Als je al bloemen hebt hangen en er komt nog nachtvorst aan: zet je planten dan zo warm mogelijk of bescherm ze met winterdoek! Nachtvorst is dodelijk voor bloesems, dus je moet ze zo goed mogelijk beschermen. Gelukkig was het op dat vlak een prima jaar. Eens de bloemen er zijn, verschijnen ook de bijen en hommels. Die komen massaal op de lekkere geur af. Na de bestuiving valt zo’n bloemetje eraf en blijft een klein plat vruchtbeginsel over. Dat wordt langzaam dikker en dikker (genoeg water geven in deze periode!) totdat je een mooie groene harde bes krijg. Die worden later dan zacht en blauw en blijven een hele tijd aan de struik hangen. Oogst op tijd of hang een vogelnet, anders snoepen die alles op! De bessen bewaren 3 weken in de koelkast of nog veel langer in de diepvries. Bessen invriezen is heel makkelijk: gewoon plukken, in een potje en zo snel mogelijk invriezen. Ze zullen niet aan elkaar blijven plakken in de vriezer. Achteraf kan je er nog confituur of andere lekkere gerechten mee bereiden. De confituur zou zelfs beter zijn van bessen uit de diepvries…

Ik laat hieronder nog een aantal foto’s zien van het hele proces. En ik hoop natuurlijk dat veel mensen ook blauwe bessen zullen telen want het is een prachtig stukje fruit waar je allerlei lekkere dingen mee kunt maken. Natuurlijk zijn aardbeien, aalbessen, kruisbessen, frambozen en bramen ook heel lekker, maar de blauwe bes blijft toch een uniek stukje fruit met een prachtige kleur en heerlijke smaak. Geniet ervan!

Foto’s

De bakken met de geboorde 8mm gaten

Hydrokorrels

De turf

Boomschors

De planten zelf

Bakken vullen met een dun laagje hydrokorrels

Turf goed nat maken

Bakken aanvullen met wat turf en de plantkluit erin zetten

Turf aanvullen tot iets onder de rand

Bakken gevuld!

Mulch aangebracht!

Een wasknijper met kleurtjes aanbrengen zodat ik de rassen van de planten kan onthouden

Alles klaar!

De pH van de turf voor de planten is alvast goed: moet tussen 4.5 en 5.5 liggen.

Terwijl de pH elders in de tuin een pak hoger is… Goed voor kool bijvoorbeeld!

De planten die ik vorig jaar heb aangepland zijn ondertussen al goed gegroeid!

Dit waren de planten tijdens de vorige herfst

En dit zijn de planten tijdens de bloei, druk bezocht door hommels en bijen